Tot 2006 werd Pluto een planeet genoemd. Sindsdien heeft de Internationale Astronomische Unie (IAU) besloten dat Pluto geen planeet meer genoemd kan worden. Niet iedereen is het hier mee eens en de discussies zijn nog niet afgerond. Dus waarom is Pluto geen planeet meer?
Een hemellichaam mag een planeet worden genoemd als deze aan drie voorwaarden voldoet. Een van deze voorwaarden is dat het hemellichaam het dominante object in zijn baan om een ster moet zijn. Er zijn echter meerdere dwerg planeten in dezelfde baan als Pluto en hierdoor is deze geen planeet.
Wanneer spreek je van een planeet?
We weten allemaal dat de Aarde een planeet is, net zoals Mars en Jupiter. Al deze drie planeten verschillen wel heel veel van elkaar. Zo is de Aarde een planeet gemaakt van steen en ijzer met water oceanen. Mars is ook van rotsen gemaakt, maar heeft geen water en is een stuk kleiner dan de Aarde. Jupiter is daarentegen een planeet die bijna alleen maar uit gassen bestaat, dus zuurstof, waterstof en helium bijvoorbeeld. Ondanks dat deze drie planeten erg van elkaar verschillen, noemen we het wel allemaal planeten. Dus wat hebben ze met elkaar gemeen en wanneer spreek je van een planeet?
Ten eerste moet een planeet in een baan rond een ster zijn en mag het geen satelliet van een andere planeet zijn. Hierdoor is de Maan geen planeet, ondanks dat de Maan wel om de Zon draait. Het is immers een satelliet van de Aarde, die rond ons heen draait.
De tweede voorwaarde is dat het hemellichaam een ronde vorm heeft door de zwaartekracht. Een kleine komeet heeft bijvoorbeeld vaak een eivorm, dit komt omdat de zwaartekracht niet sterk genoeg is om er een ronde vorm van te maken. Hoe zwaarder een komeet, hoe meer zwaartekracht deze krijgt en dus ook hoe ronder deze wordt.
De derde voorwaarde zegt dat het object zijn baan rond een ster heeft schoongeveegd. In andere woorden betekent dit dat de planeet ver uit het grootste object moet zijn in zijn baan.
Ontdekking en geschiedenis van Pluto en zijn omgeving
Neptunus werd in 1846 als achtste planeet in ons zonnestelsel ontdekt. Astronomen hadden het doel om een negende planeet te vinden. Het sentiment binnen de sterrenkunde was dat wat ze ook vonden, het zou een planeet zijn. Toen de Amerikaanse astronoom Clyde William Tombaugh in 1930 Pluto ontdekte, werd het dan ook automatisch een planeet genoemd.
In 1992 werden er in dezelfde baan als Pluto meerdere zware objecten ontdekt. In 1951 voorspelde de Nederlandse astronoom Gerard Kuiper al dat er meerdere grote objecten en kometen in dezelfde baan rond de Zon zouden zitten, dit werd pas veertig jaar later bevestigd. Deze baan heet de Kuipergordel en is vernoemd naar de Nederlandse astronoom.
Een van deze grote objecten is Eris. In 2003 werd Eris voor het eerst gefotografeerd en in 2005 werd duidelijk dat dit object beweegt en net als Pluto enorm groot is. Met een diameter van 2.300 km is Eris net iets kleiner dan Pluto. Echter is Eris wel wat zwaarder dan Pluto.
Samen met Eris werden er in 2005 heel veel grote objecten ontdekt in de buurt van Pluto. Het leek astronomen toen geen goed idee om deze allemaal een planeet te noemen. Hierdoor zouden er te veel planeten komen.
In Praag werd in augustus 2006 besloot een groep van 2.500 astronomen van de Internationale Astronomische Unie een betere definitie voor een planeet te verzinnen. Tot 2006 was er namelijk nog geen definitie van wat wel en geen planeet zou zijn. Zij bedachten drie voorwaarden waar een planeet aan moet voldoen. Een planeet moet om een ster heen draaien, rond zijn en het grootste object in zijn baan rond de ster zijn.
Waarom is Pluto geen planeet meer?
Om de vraag ‘Waarom is Pluto geen planeet meer?’ te beantwoorden, moeten we terugkijken naar Eris en naar de voorwaarde voor planeten. Als eerste kijken we naar de baan van Pluto en of deze rond de Zon draait. Dat doet Pluto! Dus voldoet deze aan de eerste voorwaarde. Vervolgens kijken we of Pluto rond is. Als we dat doen, dan zien we dat Pluto inderdaad rond is. Dus waarom is Pluto dan geen planeet?
Om te zien waarom Pluto geen planeet is, moeten we naar de derde voorwaarde kijken. Deze zegt dat het object veruit het grootste moet zijn in zijn baan rond de ster. Pluto is alleen niet het grootste in zijn baan. Er zijn meerdere grote objecten, zoals Eris, die op ongeveer dezelfde plek rond de Zon heen draait. Omdat Pluto niet duidelijk het grootste is, noemen we het geen planeet.
Omdat Pluto alleen niet aan de derde voorwaarde voldoet, noemen we hel wel een dwergplaneet. Dit geldt overigens ook voor Eris.
Waar komt de naam dwergplaneet vandaan?
Pluto is dus geen planeet. Maar waarom staat het woord planeet dan wel in de benoeming dwergplaneet? De term dwergplaneet werd voor het eerst opgebracht door planeetwetenschapper Alan Stern. Hij bedacht 3 categorieën om planeten in onder te brengen: klassieke planeten (zoals de Aarde, Mars, Jupiter, etc.), dwergplaneten (zoals Pluto en Ceres die wel heel groot zijn maar samen met een ander rond de Zon draaien), en satelliet planeten (manen die net zo zwaar of zwaarder zijn als planeten zoals Ganymedes en Titan). Deze wetenschapper vindt dat elk van deze drie categorie objecten ook planeten zijn. Volgens hem is een dwergplaneet ook echt een planeet. Hij beargumenteerd dat we meer moeten kijken naar geologische eigenschappen (zoals heeft het object vulkanen, een atmosfeer, oceanen, etc.) om iets een planeet te noemen.
De Internationale Astronomische Unie (IAU) heeft daar in 2006 echter een andere kijk op gegeven. Zij hebben besloten om de eerder besproken 3 voorwaarden te stellen aan een planeet. Ondanks dat de IAU een andere kijk heeft op wat een dwergplaneet is, hebben ze die naam wel overgenomen. Dit is de reden dat we nog steeds de term dwergplaneet gebruiken voor Pluto terwijl het dus geen planeet meer is.
Kan Pluto in de toekomst wel weer een planeet worden?
Een groep wetenschappers heeft in maart 2022 een, publicatie uitgebracht waarin ze pleiten voor een aanpassing aan de definitie van een planeet.
Voor lange tijd noemden astronomen heel veel objecten planeten. De vier grootste manen van Jupiter, de Galileïsche manen die in 1610 werden ontdekt, heetten bijvoorbeeld de Galileïsche planeten. Maar toen kwam de astrologie om de hoek zetten, wat geen wetenschap is. De astrologie zei dat planeten om de Zon draaien en dat grote objecten die om een planeet draaien manen zijn. Dit zeiden ze omdat bij astrologie de 6 dichtstbijzijnde planeten speciaal zijn en invloed op ons hebben. Wat wetenschappelijk natuurlijk nooit is bewezen.
In de eerste helft van de 20e eeuw werd er een stuk minder onderzoek naar planeten gedaan. Andere onderwerpen als de Big Bang en de uitbreiding van het universum kregen voorrang. Toen de ‘Space Race’ in de jaren 60 aan de gang was, kwamen planeten weer in de mode. De nieuwe generatie astronomen nam nu echter de ´definitie´ van planeten en manen over vanuit de astrologie. Deze definitie is alleen niet op wetenschap berust. En dit moet volgens sommige veranderen in een definitie die uitgaat van karakteristieken van een planeet.
Wetenschappers die pleiten voor een nieuwe definitie van een planeet vinden dat het minder om de baan van een object moet gaan, wat extrinsiek is, en meer om de geologie van een planeet, wat intrinsiek is. Het maakt dan niet meer uit of een planeet om een ster draait en/of de planeet de dominante speler in zijn baan is.
Een andere reden voor een andere definitie van een planeet is ook dat je nu manen hebt die groter en zwaarder zijn dan Mercurius. Zo zijn de manen Ganymedes en Titan groter dan de kleinste planeet.
Geologische eigenschappen als het hebben van een ronde bolvorm door zwaartekracht, een magnetisch veld, oceanen en een atmosfeer bepalen dan of iets een planeet is. Hierdoor zou Pluto wel weer een planeet worden genoemd. Naast Pluto zullen er honderden andere objecten de stempel planeet krijgen. Hieronder behoren ook onze Maan en manen van Jupiter en Saturnus.